Sümer mitolojisinin en önemlilerinden biri Gılgamış Destanı'nda da adları geçen tanrılardan başlıcaları şunlardır:
- Anu veya An: Gök tanrısı, önceleri baş tanrıyken sonra yerini hava tanrısı Enlil almıştır.
- Enlil: Hava tanrısı, tanrıların babası, tapınağı Ekur Nippur kentindeydi.
- Enki: Bilgelik tanrısı
- Nimmah (Ninhursag): Ulu hanım, ana-tanrıça
- Nanna (Sin): Ay tanrısı
- Utu (Şamaş): Güneş tanrısı, ay tanrısı Nanna'nın oğlu.
- İnanna (İştar): Aşk ve Bereket Tanrıçası
Bilim
Yerleştiklerinde çanak-çömlek yapmayı ve madenleri işlemeyi biliyorlardı. Aşağı Mezopotamya'da Dicle ve Fırat nehirleri kıyısında Uruk, Lagaş, Eridu, Ur, Kiş gibi kent devletleri kurdular. Gelişmiş bir yapı tekniği kullanıyorlardı. Yerleştikleri kesimlerde muazzam bir sulama sistemi kurup, kanallar, barajlar ve bentlerle hem seli önleyip bataklıkları kuruttular, hem de düzenli sulamaya dayalı bir tarım geliştirdiler. Tekerleği de icad eden bu toplum tarlaları öküzlerin çektiği sabanlarla sürüyorlardı.
Sümerler matematik ve geometrinin temellerini atmışlardır. Dört işlemi bulmuşlar, dairenin alanını hesaplamışlar, çarpma ve bölme cetvelleri hazırlamışlardır. Sümerler astronomide gelişmişlerdir. Burçları bulmuşlar, bir ayı 30, bir yılı 360 gün olarak hesaplamışlardır. Ayrıca güneş saatini icat etmişlerdir. Dünyada ilk kez ay yılı hesabına dayanan takvimi Sümerler bulmuşlardır.
60 rakamına dayanan seksajismal sayı sistemini kullanan Sümerler'in "sos" dedikleri bu 60'lık birim bütün zaman ve mekan hesaplarında kullanılmaktaydı ve onları bir uyum içersinde birbirine bağlıyordu. Ayı 30, yılı 360 gün olarak hesapladılar. Gece ve gündüzü 12'şer saate böldüler. Bir yılı 12 ay olarak hesapladılar. Ay ve Güneş tutulmasını hesapladılar. Aritmetik ve geometrinin temellerini attılar. Çarpma ve bölme cetvellerini buldular. Daireyi 360 dereceye böldüler.
Dil ve yazı
Sümerce'nin Hint-Avrupa ve Sami kökenli dillerle akraba olmadığı bilinmektedir. Dilin bazı özellikleri Ural-Altay grubu dilleriyle benzerlik gösterse de dil bu gruba dahil edilemez. Sümerce bugün yapılan pek çok araştırma Hint-Avrupa Dil Ailesi'nden çok sondan eklemeli yapısı sebebiyle Japonca, Korece, Moğolca ve Türkçe ile yakın akrabalıkları tahmin edilmektedir.
Bu konuda araştırmalar yapan yazar İbrahim Okur, Sümerce'nin Türkçe ile olan yakınlığını çeşitli kaynaklar göstererek göz önüne sermiştir. Her ne kadar Sümer halkı iktidarı daha sonraları başka halklara bıraksa da, her zaman en yaygın konuşulan dillerden olmuştur. Özellikle dini kayıtlarda büyük bir öneme sahip olmuştur. Sümerolog Muazzez İlmiye Çığ;
"... Çünkü Sümer diliyle Türkçe arasında o kadar benzerlik var ki... Mesela Sümerce alım-Türkçe alımlı, bab-baba, dim-dimdik, es-esmek, gim-kim, güles-güleç, ib-ip, ir-er, kıya-kıyı, ulu-ulu, kusu-koşmak gibi..."sözleriyle Sümerce-Türkçe arasında bir akrabalık olduğunu savunmaktadır.
Tarihte ilk yazılı hukuk kuralları Sümerler tarafından oluşturulmuştur. Bu özellikleri ile Sümerlere dünyadaki ilk Hukuk devleti denebilir. Otoritenin korunmak istenmesi hukuk kurallarının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Lagaş Kralı Urukagine tarafından oluşturulan ilk yazılı kanunlar "fidye ve bedel" sistemine dayanıyordu. Sümerlerin en önemli edebiyat eserleri; Gılgamış Destanı, Yaradılış Destanı ve Tufan Hikayesi'dir.
Sümerce
Sümercenin Hint-Avrupa ve Sami kökenli dillerle akraba olmadığı bilinmektedir. Dilin bazı özellikleri Ural-Altay grubu dilleriyle benzerlik gösterse de dil bu gruba dahil edilemez. Her ne kadar Sümer halkı iktidarı daha sonraları başka halklara bıraksa da, her zaman en yaygın konuşulan dillerden olmuştur. Özellikle dini kayıtlarda büyük bir öneme sahip olmuştur.
SÜMERCE ......... TÜRKÇE
- ad (adda) ........ ata
- ilu .................. ulumak
- izi .................. isi
- e ................... ev
- kiya ............... kıyı
- egi ................. ece (prenses)
- es .................. esmek
- ku .................. koymak
- ku (gümüş) ........... kuyumcu (gümüşle uğraşan)
- gisku ..................... şişko
- dim (dik duran) .... dimdik
- de ......................... demek
- duru ..................... durmak
- kusu ..................... koşmak
- güles (gülen adam) ...... güleş, gülenç
- ara (ir; yürümek) ........ aralaşmak, irilmek
- bur (delik) .......... burgu (delik açan alet)
- bal ................... balta
- bar ................... parlamak
- udun (firşn) ......... otun (ayrıca firında yakılan, odun)
- us (akşl) .............. us
- ib ........................ ip
- alim (kuvvetli,yüksek) ......... alimli
- tukul (dost) .......................tohul
- tam (şafak vakti) ................ tan
- ulu (muhteşem, yüce) ......... ulu-ulug
- Bugin (göl)......................... Buget (biriktirilmiş su, Anadolu)
- A-na? .............................. Ne? (Anadolu'da hayret ifadesi:Aney!)
- Bur ....................... Bardak
- Buy, bun ............... Boyun
- Bu ....................... Bulak (çesme)
- Bab ...................... Baba
- Azag (mukaddes).......... İzgi, edgü (Eski Türkçe)
- Gig (zayıif) .................. İg, yig (hasta, Eski Türkçe)
- Ud ( gün, zaman).......... İd, öd (zaman, Eski Türkçe)
- Zak (taraf) .................. Yak (yakin)
- Gup, kup (gitmek).......... Kopmak (kosup gitmek, Anadolu)
- Gim? Kim? .................... Kim?
- Ama (ana) ................... Aba (Anadolu’da)
- Gis (odun) ................... Yis (Orhun Türkçesi)
- Gar (ışık) ..................... Yaruk (Eski Türkçe)
- gen (kadın hizmetçi) ........ Kün (cariye, Orhun’dan)
- Tag .............................. Değ(mek)
- Ug, uku (halk) ................ Ugus (kavim)
- Vur, vir (şarkı söylemek) ....... Yırlamak, ırlamak
- Ur(u), ir (erkek) .............. Er, ir (Uygurca: uri)
- Gir (ateş) ............ Kor
- Udun (ateş) ........ Od, ot, odun (ateşte yanan)
- Dingir ................. Tengri (Eski Türkçe: Tanrı; Kumanca: dingir)
- Dagal (geniş olmak) ........... Dağılmak
Sümer Kralları
Sümer kralları listesi, Sümerli ve yabancı hanedanlıklardaki Sümer krallarını listeleyen Sümer dilinde yazılmış antik bir metindir. Daha sonra yazılan Babil kralları listesi ve Asur kralları listesi bu metne benzer.
Erken dönem Hanedanlar I
Tufan öncesi krallar ya da MÖ 26ıncı yüzyıldan önceki krallar. Bu kralların hükümdarlık süreleri "sar" (1 sar 3600 yıllık dönemi kapsamaktadır) ve "ner" (bir ner 600 yıllık dönemi kapsamaktadır) birimleri ile ölçülmekteydi.
"Krallık cennetten indikten sonra, Kraliyet Eridu’daydı. Eridu’da, Alulim kral oldu; 28800 yıl boyunca hükmetti."
- Eridu’da Alulim: 8 sar (28800 yıl)
- Eridu’da Alalgar: 10 sar (36000 yıl)
- Bad-Tibira’da En-Men-Lu-Ana: 12 sar (43200 yıl)
- En-Men-Ana 1, 2
- Bad-Tibira’da En-Men-Gal-Ana: 8 sar (28800 yıl)
- Bad-Tibira’da Tammuz (Dumuzi), çoban: 10 sar (36000 yıl)
- Larag’da En-Sipad-Zid-Ana: 8 sar (28800 yıl)
- Zimbir’de En-Men-Dur-Ana: 5 sar ve 5 ner (21000 yıl)
- Shuruppak’da Ubara-Tutu: 5 sar ve 1 ner (18600 yıl) Utnapishtim 1
2: En-Men-Ana’nın yerinde bazı listelerde Kichu-Ana’nın ismi bulunmaktadır
Erken dönem Hanedanlar II
MÖ 26. yüzyıl dolayları. Güncel yazıtlarda bilinen pekçok hükümdar kral listesinde yoktur.
Kiş’in İlk Hanedanları"Sel her yeri kapladıktan sonra, ve krallık cennetten geldikten sonra, Kraliyet Kiş’deydi."
- Jushur: 1200 yıl
- Kullassina-bel: 960 yıl
- Nangishlishma: 670 yıl
- En-Tarah-Ana: 420 yıl
- Babum: 300 yıl
- Puannum: 840 yıl
- Kalibum: 960 yıl
- Kalumum: 840 yıl
- Zuqaqip: 900 yıl
- Atab: 600 yıl
- Mashda: 840 yıl
- Arwium: 720 yıl
- Etana, çoban, cennete yükselmiş ve tüm yabancı ülkeleri birleştirmiştir: 1500 yıl
- Balih: 400 yıl
- En-Me-Nuna: 660 yıl
- Melem-Kish: 900 yıl
- Barsal-Nuna: 1200 yıl
- Zamug: 140 yıl
- Tizqar: 305 yıl
- Ilku: 900 yıl
- Iltasadum: 1200 yıl
- En-Men-Barage-Si, Elam’ı fethetmiştir: 900 yıl (epigrafik kanıtlarla bağımsız olarak kanıtlanabilen listedeki ilk hükümdardır)
- Aga: 625 yıl
Daha sonra Kiş yenildi ve Kraliyet E-ana tarafından alındı.
Uruk’un İlk Hanedanları
- E-ana’dan Mesh-ki-ang-gasher, Utu’nun oğlu: 324 yıl.
- Enmerkar, Uruk’u inşa etti: 420 yıl
- Lugalbanda, çoban: 1200 yıl
- Dumuzid, balıkçı: 100 yıl. Kiş’den En-Me-Barage-Si’yi ele geçirdi.
- Gilgamesh, babası bir tür hayalet ve Kulaba’nın lordudur: 126 yıl.
- Ur-Nungal: 30 yıl
- Udul-Kalama: 15 yıl
- La-Ba'shum: 9 yıl
- En-Nun-Tarah-Ana: 8 yıl
- Mesh-He: 36 yıl
- Melem-Ana: 6 yıl
- Lugal-Kitun: 36 yıl
Ur’un İlk Hanedanları
Yaklaşık MÖ 25. yüzyıl
- Mesannepada: 80 yıl
- Mesh-Ki-Ang-Nanna: 36 yıl
- Elulu: 25 yıl
- Balulu: 36 yıl
Daha sonra Urim yenilgiye uğradı ve kraliyet Awan tarafından alındı.
Erken Dönem Hanedanları III
Yazıtlardan çok iyi bilinmesine karşı, Lagaş’ın 1. dönem Hanedanlığı Kral Listesi'nde bulunmamaktadır.
Awan hanedanları
- Awan’ın üç kralı, toplam 356 yıl hükmettiler.
Kiş’in İkinci Hanedanları
- Susuda: 201 yıl
- Dadasig: 81 yıl
- Mamagal, kayıkçı: 360 yıl
- Kalbum: 195 yıl
- Tuge: 360 yıl
- Men-Nuna: 180 yıl
- ?: 290 yıl
- Lugalngu: 360 yıl
Daha sonra Kiş yenilgiye uğradı ve kraliyet Hamazi tarafından alındı.
Hamazi
- Hadanish: 360 yıl
Uruk’ın İkinci Hanedanları
- En-Shakansha-Ana: 60 yıl
- Lugal-Ure (ya da Lugal-Kinishe-Dudu): 120 yıl
- Argandea: 7 yıl
Daha sonra Unug yenilgiye uğradı ve kraliyet Urim tarafından alındı.
Ur’un İkinci Hanedanları
- Nani: 120 yıl
- Mesh-Ki-Ang-Nanna: 48 yıl
- ?: 2 yıl
Daha sonra Urim yenilgiye uğradı ve kraliyet Adab tarafından alındı.
Adab
- Lugal-Anne-Mundu: 90 yıl
Mari
- Anbu: 30 yıl
- Anba: 17 yıl
- Bazi: 30 yıl
- Zizi: 20 yıl
- Limer, gudu rahip: 30 yıl
- Sharrum-Iter: 9 yıl
Daha sonra Mari yenilgiye uğradı ve kraliyet Kiş tarafından alındı.
Kiş’in Üçüncü Hanedanları
- Kug-Baba, kadın meyhane koruyucusu: 100 yıl (Kral Listesindeki tek kadın)
Daha sonra Kiş yenilgiye uğradı ve kraliyet Akshak tarafından alındı.
Akshak
- Unzi: 30 yıl
- Undalulu: 6 yıl
- Urur: 6 yıl
- Puzur-Nirah: 20 yıl
- Ishu-Il: 24 yıl
- Shu-Sin: 7 yıl
Daha sonra Akshak yenilgiye uğradı ve kraliyet Kiş tarafından alındı.
Kiş’in Dördüncü Hanedanları
- Puzur-Sin: 25 yıl
- Ur-Zababa: 400 (6?) yıl
- Zimudar: 30 yıl
- Ussi-Watar: 7 yıl
- Eshtar-Muti: 11 yıl
- Ishme-Shamash: 11 yıl
- Shu-Ilishu: 15 yıl
- Nanniya, kuyumcu: 7 yıl.
Daha sonra Kiş yenilgiye uğradı ve kraliyet Unug tarafından alındı.
Uruk’un Üçüncü Hanedanları
- Lugal-Zage-Si: 25 yıl
- Sargon, babası bir bahçıvandı, Ur-Zababa’nın sakisiydi, Agade’nin ilk imparatorudur, Agade’yi inşa etmiştir: 40 yıl
- Rimush, Sargon’un en küçük oğlu: 9 yıl
- Man-Ishtushu, Sargon’un en büyük oğlu: 15 yıl
- Naram-Sin, Man-Ishtishu’nun oğlu: 56 yıl
- Shar-Kali-Sharri, Naram-Sin’in oğlu: 25 yıl
- Daha sonra kral kim oldu? Kral kim?
- Igigi, Imi, Nanum, Ilulu: dördü birden sadece 3 yıl için hükümdarlık yaptı
- Dudu: 21 yıl
- Shu-turul, Dudu’nun oğlu: 15 yıl
Daha sonra Agade yenilgiye uğradı ve kraliyet Unug tarafından alındı.
Uruk’un Dördüncü Hanedanları
- Ur-Ningin: 7 yıl
- Ur-Gigir: 6 yıl
- Kuda: 6 yıl
- Puzur-Ili: 5 yıl
Ur-Utu (ya da Lugal-Melem): 25 yıl
Daha sonra Unug yenilgiye uğradı ve kraliyet Gutium tarafından alındı.
Daha sonra Unug yenilgiye uğradı ve kraliyet Gutium tarafından alındı.
Gutian dönemi
- Inkishush: 6 yıl
- Zarlagab: 6 yıl
- Shulme (ya da Yarlagash): 6 yıl
- Silulumesh (ya da Silulu): 6 yıl
- Inimabakesh (ya da Duga): 5 yıl
- Igeshaush (ya da Ilu-An): 6 yıl
- Yarlagab: 3 yıl
- Ibate: 3 yıl
- Yarla: 3 yıl
- Kurum: 1 yıl
- Apil-Kin: 3 yıl
- La-Erabum: 2 yıl
- Irarum: 2 yıl
- Ibranum: 1 yıl
- Hablum: 2 yıl
- Puzur-Sin: 7 yıl
- Yarlaganda: 7 yıl
- ?: 7 yıl
- Tiriga: 40 gün
- Utu-hegal: çelişen tarihler vardır (427 yıl / 26 yıl / 7 yıl)
"Sümer Rönesansı"
- Ur-Nammu: 18 yıl MÖ 2065 ile MÖ 2047 arasında.
- Shulgi: 46 yıl MÖ 2047 ile MÖ 1999 arasında.
- Amar-Sin: 9 yıl
- Shu-Sin: 9 yıl
- Ibbi-Sin: 24 yıl
İsin Hanedanlığı
Aşağı Mezopotamya’daki bağımsız Amorite devletleri. Hükümdarlık MÖ 1730’da sona ermektedir.
- Ishbi-Erra: 33 yıl
- Shu-ilishu: 20 yıl
- Iddin-Dagan: 20 yıl
- Ishme-Dagan: 20 yıl
- Lipit-Eshtar: 11 yıl
- Ur-Ninurta (Ishkur’un oğlu, bolluk yıllarına hükmetti, ve güzel bir hayat sürdü): 28 yıl
- Bur-Sin: 5 yıl
- Lipit-Enlil: 5 yıl
- Erra-Imitti: 8 yıl
- Enlil-Bani: 24 yıl
- Zambiya: 3 yıl
- Iter-Pisha: 4 yıl
- Ur-Dul-Kuga: 4 yıl
- Suen-magir: 11 yıl
- Damiq-ilicu: 23 yıl
Kraliyetin hüküm sürdüğü 11 şehir vardır. Toplam 134 kral 28876 + X yıl süresince hükmetmiştir.
Derlemedir.
AYRINTILI BİLGİ İÇİN;
Kaynak: Sümer Uygarlığı (Sümerler) https://www.msxlabs.org/forum/tarih/56383-sumer-uygarligi-sumerler.html#ixzz52aNo9HlC
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder